๖. อัปปกสูตร
ว่าด้วยสัตว์มีจำนวนน้อย
[๓๔๐] เรื่องเกิดขึ้นที่กรุงสาวัตถี
พระเจ้าปเสนทิโกศลประทับนั่ง ณ ที่สมควรแล้ว ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาค
ดังนี้ว่า “ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ข้าพระองค์หลีกเร้นอยู่ในที่สงัด เกิดความคิดคำนึง
อย่างนี้ว่า ‘สัตว์เหล่าใดได้โภคะมากมายแล้ว ไม่มัวเมา ไม่ประมาท ไม่ติดอยู่ในกาม
และไม่ประพฤติผิดในสัตว์ทั้งหลาย สัตว์เหล่านั้นมีจำนวนน้อยในโลก ส่วนสัตว์
เหล่าใดได้โภคะมากมายแล้ว มัวเมา ประมาท ติดอยู่ในกามและประพฤติผิด
ในสัตว์ทั้งหลาย สัตว์เหล่านั้นมีจำนวนมากในโลก”
[๓๔๑] พระผู้มีพระภาคตรัสว่า “มหาบพิตร ข้อนี้เป็นอย่างนั้น มหาบพิตร ข้อนี้
เป็นอย่างนั้น สัตว์เหล่าใดได้โภคะมากมายแล้ว ไม่มัวเมา ไม่ประมาท ไม่ติดอยู่
ในกามและไม่ประพฤติผิดในสัตว์ทั้งหลาย สัตว์เหล่านั้นมีจำนวนน้อยในโลก
ส่วนสัตว์เหล่าใดได้โภคะมากมายแล้ว มัวเมา ประมาท ติดอยู่ในกามและประพฤติ
ผิดในสัตว์ทั้งหลาย สัตว์เหล่านั้นมีจำนวนมากในโลก”
[๓๔๒] พระผู้มีพระภาค ฯลฯ จึงได้ตรัสคาถาประพันธ์ต่อไปอีกว่า
สัตว์ทั้งหลายเป็นผู้กำหนัดกล้าในโภคะที่น่าใคร่
มักมาก หมกมุ่นในกาม ไม่รู้สึกตัวว่าละเมิด
เหมือนพวกเนื้อไม่รู้สึกตัวว่ามีบ่วงที่เขาดักไว้
ผลเผ็ดร้อนย่อมมีแก่สัตว์พวกนั้นในภายหลัง
เพราะกรรมนั้นมีวิบากเลวทราม
อัปปกสูตรที่ ๖ จบ

อปฺปกสุตฺต
[๓๔๐] สาวตฺถิย … เอกมนฺต นิสินฺโน โข ราชา ปเสนทิโกสโล
ภควนฺต เอตทโวจ อิธ มยฺห ภนฺเต รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส
เอว เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ อปฺปกา เต สตฺตา โลกสฺมึ
เย อุฬาเร อุฬาเร โภเค ลภิตฺวา น เจว มชฺชนฺติ น จ
ปมชฺชนฺติ น จ กาเมสุ เคธ อาปชฺชนฺติ น จ สตฺเตสุ
วิปฺปฏิปชฺชนฺติ อถ โข เอเตว ๑ พหุตรา สตฺตา โลกสฺมึ เย
อุฬาเร อุฬาเร โภเค ลภิตฺวา มชฺชนฺติ เจว ปมชฺชนฺติ จ กาเมสุ
จ เคธ อาปชฺชนฺติ สตฺเตสุ จ วิปฺปฏิปชฺชนฺตีติ ฯ
[๓๔๑] เอวเมต มหาราช เอวเมต มหาราช อปฺปกา เต
มหาราช สตฺตา โลกสฺมึ เย อุฬาเร โภเค ลภิตฺวา น
เจว มชฺชนฺติ น จ ปมชฺชนฺติ น จ กาเมสุ เคธ อาปชฺชนฺติ
น จ สตฺเตสุ วิปฺปฏิปชฺชนฺติ อถ โข เอเตว พหุตรา สตฺตา
โลกสฺมึ เย อุฬาเร อุฬาเร โภเค ลภิตฺวา มชฺชนฺติ เจว ปมชฺชนฺติ
จ กาเมสุ จ เคธ อาปชฺชนฺติ สตฺเตสุ จ วิปฺปฏิปชฺชนฺตีติ ฯ
[๓๔๒] อิทมโวจ ฯเปฯ
สารตฺตา กามโภเคสุ คิทฺธา กาเมสุ มุจฺฉิตา
อติสาร น พุชฺฌนฺติ มิคา ๒ กูฏว โอฑฺฑิต
ปจฺฉาส กฏุก โหติ วิปาโก หิสฺส ปาปโกติ ฯ
******************

๑ สี. เต ฯ ๒ มคาติปิ ปาโ ฯ

อรรถกถาอัปปกสูตร
พึงทราบวินิจฉัยในอัปปกสูตรที่ ๖ ต่อไป :-
บทว่า อุฬาเร อุฬาเร ได้แก่อันประณีตและมาก. บทว่า มชฺชนฺติ
ได้แก่เมาด้วยความเมาด้วยมานะ. บทว่า อติสารํ ได้แก่ล่วงเข้าไป. บทว่า
กูฏํ ได้แก่บ่วง. บทว่า ปจฺฉาสํ แยกออกว่า ปจฺฉา เตสํ.
จบอรรถกถาอัปปกสูตรที่ ๖