15-096 จันทนเทพบุตร



พระไตรปิฎก


๕. จันทนสูตร
ว่าด้วยจันทนเทพบุตร
[๒๖๐] จันทนเทพบุตรยืนอยู่ ณ ที่สมควรแล้ว ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาค
ด้วยคาถาว่า
บุคคลผู้ไม่เกียจคร้านทั้งกลางวันและกลางคืน
จะข้ามโอฆะได้อย่างไร
ใครไม่จมในห้วงน้ำลึกซึ่งไม่มีที่พึ่ง ไม่มีที่ยึดเหนี่ยว
[๒๖๑] พระผู้มีพระภาคตรัสว่า
บุคคลผู้สมบูรณ์ด้วยศีล มีปัญญา
มีจิตตั้งมั่นดี ปรารภความเพียร
อุทิศกายและใจตลอดกาลทุกเมื่อ
ย่อมข้ามโอฆะที่ข้ามได้ยาก
เขาเว้นขาดแล้วจากกามสัญญา A ล่วงรูปสังโยชน์ได้ B
มีความกำหนัดด้วยความเพลิดเพลินสิ้นแล้ว
ย่อมไม่จมในห้วงน้ำลึก
จันทนสูตรที่ ๕ จบ
เชิงอรรถ
A กามสัญญา หมายถึงอุทธัมภาคิยสังโยชน์ ๕ ประการ (สํ.ส.อ. ๙๖-๙๗/๑๐๖)
B รูปสังโยชน์ หมายถึงโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕ ประการ (สํ.ส.อ. ๙๖-๙๗/๑๐๖)

บาลี



จนฺทนสุตฺต
[๒๖๐] เอกมนฺต ิโต โข จนฺทโน เทวปุตฺโต ภควนฺต คาถายฝ
อชฺฌภาสิ
กถสุ ๑ ตรติ โอฆ รตฺตินฺทิวมตนฺทิโต
อปฺปติฏฺเ อนาลมฺเพ โก คมฺภีเร น สีทตีติ ฯ
[๒๖๑] สพฺพทา สีลสมฺปนฺโน ปฺวา สุสมาหิโต
อารทฺธวิริโย ปหิตตฺโต โอฆ ตรติ ทุตฺตร
วิรโต กามสฺาย รูปสฺโชนาติโต ๒
นนฺทิภวปริกฺขีโณ ๓ โส คมฺภีเร น สีทตีติ ฯ

******************

๑ สี. โกสูธ ฯ
๒ รูปสฺโชนาติโคติ วา ปาโ ฯ ๓ โป. ม. นนฺทิราคปริกฺขีโณ ฯ

อรรถกถา


อรรถกถาจันทนสูตร
พึงทราบวินิจฉัยในจันทนสูตรที่ ๕ ต่อไป :-
บทว่า อปฺปติฏฺเฐ อนาลมเพ ได้แก่ ไม่มีที่พึ่งในเบื้องต่ำ ไม่มี
ที่ยึดในเบื้องบน. บทว่า สุสมาหิโต ได้แก่ ตั้งมั่นด้วยดี ด้วยอัปปนาสมาธิ
บ้าง ด้วยอุปจารสมาธิบ้าง. บทว่า ปหิตตฺโต แปลว่า มีตนส่งไปแล้ว
บทว่า นนฺทิภวปริกฺขีโณ แปลว่า สิ้นภพเป็นที่เพลิดเพลินแล้ว. อภิสังขาร
คือกรรม ๓ [ปุญญาภิสังขาร อปุญญาภิสังขาร และอเนญชาภิสังขาร] ชื่อว่า
ภพเป็นที่เพลิดเพลิน. ดังนั้น ในพระคาถานี้ สังโยชน์เบื้องต่ำ ๕ พระผู้มี
พระภาคเจ้าทรงถือเอาด้วยศัพท์ว่า กามสัญญา สังโยชน์เบื้องบน ๕ ทรงถือเอา
ด้วยศัพท์ว่า รูปสังโยชน์ อภิสังขาร คือกรรม ๓ ทรงถือเอาด้วยศัพท์ว่า
นันทิภพ. ผู้ใดละสังโยชน์ ๑๐ และอภิสังขารคือกรรม ๓ ได้อย่างนี้ ผู้นั้น
ย่อมไม่จมลงในโอฆะใหญ่ที่ลึก. อีกนัยหนึ่ง กามภพทรงถือเอาด้วยกามสัญญา
รูปภพทรงถือเอาด้วยรูปสังโยชน์ อรูปภพทรงถือเอาด้วยศัพท์ทั้งสองนั้น
อภิสังขารคือกรรม ๓ ทรงถือเอาด้วยนันทิภพ. เพราะเหตุนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้า
จึงทรงแสดงแม้ว่า ผู้ใดไม่มีสังขาร ๓ ในภพ ๓ อย่างนี้ ผู้นั้น ย่อมไม่จม
ลงในห้วงน้ำลึก ดังนี้.
จบอรรถกถาจันทนสูตรที่ ๕

สนทนาธรรม

comments

Got anything to say? Go ahead and leave a comment!