๒. เขมสูตร
ว่าด้วยเขมเทพบุตร
[๒๘๑] เขมเทพบุตรยืนอยู่ ณ ที่สมควรแล้ว ได้กล่าวคาถาเหล่านี้ในสำนัก
ของพระผู้มีพระภาคว่า
คนพาลผู้มีปัญญาทรามประพฤติตนเป็นเหมือนศัตรู
ย่อมทำกรรมอันลามกซึ่งให้ผลเผ็ดร้อน
บุคคลทำกรรมใดแล้วย่อมเดือดร้อนในภายหลัง
และมีหน้านองด้วยน้ำตา ร้องไห้อยู่ ได้รับผลกรรมใด
กรรมที่ทำแล้วนั้นเป็นกรรมไม่ดี
บุคคลทำกรรมใดแล้วไม่เดือดร้อนในภายหลัง
มีจิตใจแช่มชื่นเบิกบานได้รับผลกรรมใด
กรรมที่ทำแล้วนั้นเป็นกรรมดี
บุคคลรู้ว่ากรรมใดเป็นประโยชน์แก่ตน
ควรรีบลงมือกระทำกรรมนั้นทันที
อย่าพยายามเป็นนักปราชญ์เจ้าความคิด
ด้วยความคิดอย่างพ่อค้าเกวียนเลย
พ่อค้าเกวียนเลี่ยงหนทางสายใหญ่ที่ไม่ขรุขระ
ใช้หนทางที่ขรุขระ จนเพลาเกวียนหัก ซบเซาอยู่ ฉันใด
บุคคลหลีกจากธรรม ประพฤติตามอธรรม ก็ฉันนั้น
เป็นคนเขลา ดำเนินไปสู่ทางแห่งความตาย ซบเซาอยู่
เหมือนพ่อค้าเกวียนมีเพลาเกวียนหักแล้ว ฉะนั้น
เขมสูตรที่ ๒ จบ

เขมสุตฺต
[๒๘๑] เอกมนฺต ิโต โข เขโม เทวปุตฺโต ภควโต สนฺติเก
อิมา คาถาโย อภาสิ
จรนฺติ พาลา ทุมฺเมธา อมิตฺเตเนว อตฺตนา
กโรนฺติ ๑ ปาปก กมฺม ย โหติ กฏุกปฺผล
น ต กมฺม กต สาธุ ย กตฺวา อนุตปฺปติ
ยสฺส อสฺสุมุโข โรท วิปาก ปฏิเสวติ
ตฺจ กมฺม กต สาธุ ย กตฺวา นานุตปฺปติ
ยสฺส ปติโต ๒ สุมโน วิปาก ปฏิเสวติ
ปฏิกจฺเจว ๓ ต กยิรา ย ชฺา หิตมตฺตโน
น สากฏิกจินฺตาย มนฺตาธีโร ปรกฺกโม ๔
ยถา สากฏิโก ปสตฺถ ๕ สม หิตฺวา มหาปถ
วิสม มคฺคมารุยฺห อกฺขจฺฉินฺโนว ฌายติ
เอว ธมฺมา อปกฺกมฺม อธมฺมมนุวตฺติย
มนฺโท มจฺจุมุข ปตฺโต อกฺขจฺฉินฺโนว ฌายตีติ ฯ
******************

๑ ม. ยุ. กโรนฺตา ฯ ๒ ม. ยุ. ปีติโต ฯ ๓ สี. ปฏิคจฺเจว ฯ ๔ ม. ยุ.
ปรกฺกเม ฯ ๕ โป. สตฺถ ฯ ม. มฏฺ ฯ ยุ. ปนฺถ ฯ

อรรถกถาเขมสูตร
พึงทราบวินิจฉัยในเขมสูตรที่ ๒ ต่อไป :-
บทว่า ปฏิกจฺเจว แปลว่า ก่อนทีเดียว. บทว่า อกฺขจฺฉินฺโนว
ฌายติ ความว่า พ่อค้าเกวียน มีเพลาเกวียนหักเสียแล้ว ย่อมซบเซา คือ
ต้องใช้ความคิดมาก. ในคาถาที่ ๒. บทว่า อกฺขจฺฉินฺโนว แปลว่า เหมือน
พ่อค้าเกวียนมีเพลาเกวียนหักเสียแล้ว.
จบอรรถกถาเขมสูตรที่ ๒